ايران خاستگاه اوليه كت و شلوار

امروزه ‌‌بیشتر مردمان جهان، پوشاك كهن خود را به دلیل دست و پاگیر بودن كنار گذاشته‌اند و اكنون پوشاكی را بر تن مي‌كنند كه هم زیبا و هم راحت باشد. با وجود این، برخی از پوشاك‌ كهن به دلیل آن كه در همان روزگاران كهن دو ویژگی زیبایی و راحتی را با خود داشته‌اند همچنان ماندگار شده‌اند و خواهان دارند.

به گزارش «جام جم»، در این میان یكی از پوشاك‌های كهن ایرانی، یعنی كت و شلوار، نه تنها تا روزگار ما برجای مانده بلكه تبدیل به پوشاكی جهانی شده است و در بیشتر همایش‌های سیاسی، ورزشی، علمی و فرهنگی، پوشاك رسمی به شمار مي‌آید.

در یكی از كتاب‌های روت ترنویل كاكس، از پژوهشگران برجسته تاریخ پوشاك كه با عنوان «تاریخ لباس» به فارسی ترجمه شده، دو نوآوری ایرانیان در پوشاك را یادآور شده است؛ نخست این‌كه ایرانیان باستان، زیر بالاپوش خود، پیراهن و شلوار زیر و جوراب مي‌پوشیدند و دوم این‌كه بالاپوش‌های دراز ایرانی جای خود را به كتی داد كه روی شلوار پوشیده مي‌شد و بي‌گمان ایران خاستگاه كت و شلوار استاندارد امروز مردان است. شواهد بسیاری نشان مي‌دهد كه شلوار از عناصر اصلی پوشاك ایرانیان بوده و در فرهنگ‌ها و تمدن‌های دیگر از جمله آشوریان، بابلیان و یونانیان وجود نداشته است. در نقوش طاق بستان و بشقاب‌های نقره‌ای باقي‌مانده از دوره ساسانی كتی كوتاه دیده مي‌شود كه نشانگر آن است كه پادشاهان، گاهی از یك كت كوتاه با آستین بلند استفاده مي‌كرده‌اند. این كت جلو باز بوده و بلندی آن تا زیر سینه مي‌رسید و با دكمه‌ای دایره‌اي‌شكل در جلوی سینه بسته مي‌شد. دور سینه و یقه نیز مزین به نوارهای زیبا بوده است. علاوه بر آثار به دست آمده، نوشته‌های تاریخ‌نگاران یونانی مانند هردوت نیز بازتاب‌دهنده این نوآوری ایرانی ا‌ست.

یوناني‌ها ایرانیان را به‌دلیل پوشیدن شلوار به‌سخره مي‌گرفتند و حتی هنگامي‌كه اسكندر شیفته پوشاك ایرانی شد از پوشیدن شلوار سر باز زد. در زمان اشكانیان شلوار و بالاپوش‌های آستین‌دار تن‌پوش مرسوم در سراسر خاور نزدیك شد. نمونه‌ای از شلوار و پیراهن این دوره را در پیكره فلزي‌ یك سردار اشكانی مي‌توان دید كه در موزه ایران باستان نگهداری مي‌شود.

شلوار شاید نه به شیوه امروزی، اما همواره در فرهنگ و در دوران مختلف حكومت‌های ایران وجود داشته و اغلب حتی مورد استفاده زنان نیز قرار مي‌گرفته است. پیش از ورود اسلام به ایران، شلوارها عموما شلوارهای تنگ و چسبانی بودند كه با چكمه و به‌منظور سواركاری و جنگاوری مورد استفاده قرار مي‌گرفتند. بعد از اسلام این شلوارها تغییر شكل دادند و شبیه‌تر به شلوارهای كردی امروزی گشتند و بالاپوش‌ها نیز جای خود را با قبا عوض نمودند. این نوع پوشش كه در دوران قاجار نیز بسیار متداول بود پس از سفر ناصر‌الدین‌شاه به اروپا با ویژگي‌های غربی در‌آمیخت. به‌گونه‌ای كه وی قبایی در بر مي‌كرد كه بلندای آن به زانو مي‌رسید و تا حدی شبیه به كت‌های امروزی بود تا آنجا كه پولاك تاریخ‌نویس انگلیسی در مورد پوشش شاه چنین نقل مي‌كند كه: «شاه نیمه اروپایی و نیمه ایرانی لباس مي‌پوشد.»

كت و شلوارهای امروزی
پوشاك ایرانی طی سال‌های اولیه سلسله پهلوی، به‌طور كلی شبیه به پوشاك دوره قاجاریه بود كه اختلافات میان اقوام، روستاها، مناطق و نیز طبقات اجتماعی را منعكس مي‌ساخت. در اواخر قرن نوزدهم میلادی تلاش‌های شایانی جهت تغییر پوشش از سوی مقامات حكومتی صورت گرفت. مخصوصاً پس از انقلاب مشروطه كه بسیاری از مردان به خارج سفر كرده بودند، پوشش اروپایی و پوشیدن كت و شلوار، پاپیون و كراوات را به شیوه و سبك و سیاق امروزی پذیرا شدند.

نكته:
یوناني‌ها ایرانیان را به‌دلیل پوشیدن شلوار به‌سخره مي‌گرفتند و حتی هنگامی ‌كه اسكندر شیفته پوشاك ایرانی شد، از پوشیدن شلوار سر باز زد

حالا پس از گذشت سالیان كت و شلوار وارد عرصه رقابت مد پوشاك گشته و سالیانه صدها كت و شلوار با رنگ‌های متنوع و خاص سلیقه‌های مختلف در دنیا به عرصه تولید مي‌رسد. برندهای بزرگ و جهانی در ارائه طرح‌ها و مدل‌های جدید از یكدیگر پیشی مي‌گیرند و بازیگران و خواننده‌های مشهور را برای تبلیغات و عرضه محصول خود به‌یاری مي‌طلبند. در ایران نیز هرچند بازار رقابت و تولیدات كت و شلوار به اندازه كشورهای غربی رایج نیست، با این حال در سال‌های اخیر شاهد ظهور برندهای شناخته‌شده و ایرانی بسیاری چون وستا، چامه‌پوشان، هاكوپیان، ایكات، مهدی و ایران پوشاك هستیم. این برندها عموماً از كیفیت مطلوبی برخوردارند و براساس خواست و سلیقه مردان ایرانی به بازار عرضه مي‌گردند.

مردان ایرانی، كت و شلوار مد‌ جهانی
آزاده یاسمن‌نبي‌زاده، طراح پارچه و لباس، در مورد ظهور كت و شلوار به شیوه امروزی در ایران مي‌گوید: «به روایتی كت و شلوار به شیوه امروزی از دوره صفوی رواج یافته است. نظریه‌ای وجود دارد مبنی بر این كه نقاشي‌های رضا عباسی در آن دوران این مطلب را عیان مي‌كنند كه سبك پوشش مردان، به نوعی پوشش غربی ایرانی شده است. با این حال آن چه مسلم است كت و شلوار با سبك و سیاق غربی از دوره رضاخان و به‌ دلیل علاقه‌ای كه وی به تجددگرایی داشت وارد ایران شد. متأسفانه باید اذعان داشت با آن‌كه به‌وجود آمدن كت و شلوار‌های امروزی ریشه در فرهنگ غنی ایران دارد، ما هیچ رد پایی از ریشه ایرانی لباس مردانه در آن نمي‌یابیم. در صورتي‌كه ما مي‌توانیم با بازگشت به ریشه‌های فرهنگی و تمدن ایرانی روح جهانی را در لباس مردانه زنده كنیم و در عوض آن‌كه پذیرای طرح‌های كشورهای دیگر باشیم، تبدیل به تولیدكننده طرح‌های اصیل و متفاوت گردیم و برای رسیدن به این امر، نیاز به فرهنگ‌سازی داریم. باید فرهنگ‌سازی جمعی و عمومی صورت بپذیرد تا طعم و سلیقه ایراني‌ها تغییر یابد.

ورود كت و شلوار به اروپا
لیلی كاشانی طراح پارچه و لباس نیز ضمن تایید سخنان خانم نبي‌زاده مي‌گوید: «مسلم است كه خاستگاه اولیه كت و شلوار در ایران قرار دارد. زیرا نخستین ابزار ریسندگی نیز در نزدیكی بهشهر در غار كمربند پیدا شده است كه مربوط به هفت هزار سال پیش از میلاد مسیح در تپه سیلك است همچنین آینه‌ای پیدا شده است كه رشته‌هایی از كتاب روی آن دیده مي‌شود. از سوی دیگر در كهن‌ترین بخش شوش، سوزنی سوراخ‌دار یافت شده است و این مطلب و شواهد نشانگر این موضوع است كه اساسا بافندگی و ریسندگی برای اولین بار در ایران،‌ به تجربه مردمان اولیه رسیده و پس از آن برای اولین بار ایرانیان از شلوار و بالاپوش‌هایی كه به مرور زمان به كت‌های امروز بدل شده،‌ استفاده مي‌نمودند. اما اگر بخواهیم در مورد خاستگاه اولیه و اصلی كت و شلوار در اروپا آن هم نزدیك به شكل امروزی آن صحبت كنیم، باید گفت كه كت و شلوار از قرن نوزدهم میلادی در اروپا مورد توجه همگان واقع شد. اولین كت و شلوار را مربوط به كشور آلمان مي‌دانند و طبق اطلاعات به دست آمده از ظاهر آن كت چهارخانه و شلوار كوتاه تا بالای قوزك پا بود و اسم این نوع كت و شلوار به «زیزو» مشهور بوده است.

مسلم است كه طبیعی بدانیم این نوع خاص از پوشاك ابتدا در بین اروپاییان رونق یافته و این به جهت آن است كه كت و شلوارها غالبا دارای آستری بوده‌اند و به نوعی پوشاك فصل سرما به حساب مي‌آمده‌‌اند. با این همه به عقیده من استفاده از كت و شلوار وابسته به فرهنگ و مد كشوری است كه فرد در آن زندگی مي‌كند.

ما ‌شاهد این امر در بسیاری از نقاط كشور خود بوده‌ایم به عنوان مثال در بیشتر مناطق كردستان، مردان در روز ازدواجشان لباس محلی خود را به جای كت و شلوار به تن مي‌كنند و در كشورهایی همچون ایالات متحده آمریكا استفاده از كت و شلوار در مكان‌ها و موقعیت‌های رسمی به اندازه كشورهای اروپایی مهم نیست و البته این مساله كه هنوز 50 درصد مردان دنیا برای اسم ازدواج خود سراغ كت و شلوار مي‌روند، امری بدیهی است. اما این طور احساس مي‌شود كه استفاده از این نوع لباس به مرور زمان كاهش مي‌یابد و مي‌توان دلایل بسیاری برای این سیر نزولی یافت از جمله آن كه كت و شلوار یك لباس كاملا رسمی و لباسی راحتی نیست و به عنوان مثال كسی كه با كامپیوتر ‌كار مي‌كند نمي‌تواند تمام طول روز با كت و شلوار پشت میز خود به راحتی كار كند و از طرفی این نوع لباس مدام نیاز به اتو كشیدن و مرتب بودن دارد و تمام این مسائل نیاز به وقت دارد و وقت دقیقا آن چیزی است كه در دنیای امروز ما همواره به آن نیازمندیم. در نتیجه مي‌توان به این نقطه رسید كه استفاده از كت و شلوار رو به‌كاهش است.

لیلی كاشانی در مورد رنگ‌های مد كت و شلوار در فصل‌های مختلف مي‌گوید: به علت این كه بي‌نهایت برند در دنیا هست نمي‌شود گفت رنگ سال آبي‌ است یا قهوه‌ای و هر برندی رنگ خاص خودش را دارد. بیشتر جریان رنگ در كشورهای آسیایی باب مي‌شود و آن هم به این علت است كه برندهای مشهور كشورهای اروپایی و آمریكایی نیاز به بازاری دارند برای فروش ته مانده محصولات خود و خوب چه جایی برای آب كردن این ته مانده بهتر از آسیاست؟!

به اعتقاد كارشناسان طراحان لباس، شواهد بسیاری از اثرپذیری مردمان فرهنگ‌های دیگر از پوشاك ایرانی در دست است. برای مثال، چیني‌ها در دوره «تانگ» پوشاك ایرانی را پسندیدند و عرب‌ها نیز پس از ورود به ایران به پوشیدن شلوار روی آوردند و آن را سروال نامیدند.

به همین دلیل كت و شلوار ایرانی در فرهنگ‌های دیگر پذیرفته شد و همچنان تا روزگار كنونی خواهان پیدا كرد كه هم زیباست و هم دست و پاگیر نیست چرا كه از همان آغاز به صورت پوشاك مناسب كار طراحی شد.